خواهان باید بداند کدام مرجع قضائی صلاحیت رسیدگی به دعاوی ارث و میراث را دارد تا درخواست و یا دعوای خود را به آن مرجع تقدیم نماید. برای شناسایی مرجع قضائی صالح ابتدا به بررسی انواع صلاحیت می پردازیم.
گفتار اول: صلاحیت ذاتی محاکم
با توجه به اینکه دعاوی و درخواست های ارث و میراث متعدد می باشند صلاحیت محاکم و مراجع قضائی حسب مورد متفاوت بوده که به شرح ذیل توضیح میدهیم:
الف) دعاوی در صلاحیت شورای حل اختلاف: هرچند مطابق ماده ۱۶۳ قانون امور حسبی محاکم بخش صلاحیت رسیدگی به درخواستها «مهر و موم و رفع آن و تحریر و تصفیه ترکه» را داشته، لیکن با تغییر قانون و تصویب قانون شوراهای حل اختلاف مصوب ۱۳۸۷ مستندا به بند ۳ ماده ۱۱ این قانون، این نوع درخواست ها در صلاحیت قاضی شورای حل اختلاف می باشند؛ بنابراین متقاضی یا خواهان باید درخواست مهر و موم و تحریر ترکه را به شورای حل اختلاف تقدیم نماید.
ب) دعاوی در صلاحیت مراجع قضائی: نظر به اینکه تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث از امور قضائی می باشند و یک نوع اظهارنظر قضائی برای فصل خصومت را می طلبند الزاما باید در مراجع قضائی مطرح گردد. برابر ماده ۱۰ قانون آیین دادرسی مدنی، رسیدگی به این دعاوی ( تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث) در صلاحیت ذاتی دادگاههای عمومی قرار خواهد گرفت.
گفتار دوم: صلاحیت محلی محاکم
مقررات مربوط به صلاحیت محلی برای رسیدگی به دعاوی ارث و میراث در قانون عام وا خاص به شرح ذیل پیش بینی شده است.
الف) مقررات صلاحیت محلی در قانون آیین دادرسی مدنی: وفق ماده ۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی: «دعاوی راجع به ترکه متوفی اگر چه خواسته، دین یا مربوط به وصایای متوفی باشد تا زمانی که ترکه تقسیم نشده، در دادگاه محلی اقامه می شود که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران آن محل بوده و اگر آخرین اقامتگاه متوفی معلوم نباشد رسیدگی به دعاوی یاد شده در صلاحیت دادگاهی است که آخرین محل سکونت متوفی در ایران، در حوزه آن بوده است.»
ب) مقررات صلاحیت محلی در قانون امور حسبی: مطابق مواد ۱۶۳ و ۱۶۴ و ۱۶۵ قانون امور حسبی: «مرجع رسیدگی به امور راجع به ترکه دادگاه بخشی است که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران در حوزه آن بوده و اگر متوفی در ایران اقامتگاه نداشته باشد، دادگاه آخرین محل سکونت متوفی صالح به رسیدگی می باشد و اگر متوفی در ایران ساکن هم نبوده باشد، دادگاهی که اموال غیرمنقول متوفی در حوزه آن واقع شده، صالح است و اگر اموال غیرمنقول هم در حوزه های متعدد واقع باشند، دادگاهی که قبل از همه اقدام نموده، صالح می باشد.»
لازم به ذکر است که سلسله مراتب صلاحیت محلی در خصوص درخواستها و دعاوی که در صلاحیت ذاتی شورا قرار گرفته نیز، رعایت خواهد شد.
جدول خلاصه: صلاحیت محاکم در رسیدگی به دعاوی ارث و میراث
| نوع دادگاه | صلاحیت | موارد خاص |
|---|---|---|
| دادگاه خانواده | رسیدگی به دعاوی مربوط به ارث و میراث در موارد تعیین وراث، تقسیم ترکه و … | اختلافات بین ورثه، تعیین نسب |
| دادگاه عمومی | رسیدگی به دعاوی مربوط به اموال غیرمنقول و دعاوی با ارزش بالا | اختلافات ملکی مرتبط با ارث، دعاوی با ارزش بیش از حد تعیین شده برای دادگاه خانواده |
| دادگاه تجدید نظر | بررسی اعتراض به احکام دادگاه های خانواده و عمومی در دعاوی ارث و میراث | اعتراض به رای دادگاه های بدوی |
| دیوان عالی کشور | نقش نظارتی و رسیدگی به اعتراضات به آرای قطعی دادگاه های تجدید نظر | نقض قانون یا تخلفات قضایی در دعاوی ارث و میراث |
پرسش و پاسخ متداول
سوال: صلاحیت دادگاه خانواده در دعاوی ارث و میراث چیست؟
دادگاه خانواده صلاحیت رسیدگی به دعاوی ارث و میراث را در مواردی مانند تعیین نسب، تعیین وراث، تقسیم ترکه و سایر دعاوی مربوط به خانواده دارد. این صلاحیت با توجه به ارزش مالی دعاوی تعیین می شود و برای دعاوی با ارزش بالا ممکن است به دادگاه عمومی ارجاع شود.
سوال: چه زمانی دادگاه عمومی به دعاوی ارث و میراث رسیدگی می کند؟
دادگاه عمومی در مواردی که ارزش مالی دعاوی ارث و میراث از حد مشخص شده برای دادگاه خانواده بیشتر باشد یا موضوع دعوا مربوط به اموال غیرمنقول باشد، صلاحیت رسیدگی را دارد. همچنین در مواردی که دعاوی ارث و میراث ماهیت حقوقی پیچیده ای داشته باشند، ممکن است به دادگاه عمومی ارجاع شود.
سوال: نقش دادگاه تجدید نظر در دعاوی ارث و میراث چیست؟
دادگاه تجدید نظر به اعتراضات نسبت به آرای صادره از دادگاه های خانواده و عمومی در دعاوی ارث و میراث رسیدگی می کند و رای صادره از دادگاه های بدوی را بررسی می کند.
سوال: آیا دیوان عالی کشور در دعاوی ارث و میراث دخالت دارد؟
بله، دیوان عالی کشور به عنوان عالی ترین مرجع قضایی کشور، در دعاوی ارث و میراث نقشی نظارتی دارد و به اعتراضات نسبت به آرای قطعی دادگاه های تجدید نظر رسیدگی می کند. این رسیدگی معمولا در صورت وجود نقض قانون یا تخلفات قضایی در دادگاه های پایین تر صورت می گیرد.
نتیجه گیری و سخن نهایی
در این مقاله به طور خلاصه به بررسی صلاحیت محاکم مختلف در رسیدگی به دعاوی ارث و میراث پرداختیم. شناخت دقیق این صلاحیت‌ها برای وراث و ذینفعان دعاوی ارثی بسیار حائز اهمیت است تا بتوانند به سرعت و به طور صحیح به حقوق خود دست یابند. تعیین دادگاه صالح در دعاوی ارثی با توجه به ارزش مالی موضوع دعوی و نوع اموال و همچنین پیچیدگی های حقوقی آن متفاوت است و مشاوره با متخصصین حقوقی در این زمینه توصیه می شود. مطالعه دقیق قوانین و مقررات مربوطه در این زمینه نیز ضروری می باشد.
بدون دیدگاه